Analiza portfelowa. Bezpieczne inwestycje. Gra na gie�dzie

Fizyka bliżej pieniędzy

Marek Wierzbicki

W sierpniu roku 2001 w księgarniach pojawiła się bardzo ciekawa książka przeznaczona między innymi dla inwestorów giełdowych. Ekonofizyka, autorstwa dwóch fizyków zajmujących się modelowaniem i badaniem zjawisk złożonych, jest wprowadzeniem do tego mało znanego w Polsce zagadnienia. Jako że sam stosuję analizę rynku bazująca na silnych naukowych podstawach, chciałbym w tej krótkiej recenzji przedstawić tą książkę i zachęcić inwestorów do jej przeczytania.

Fizyka kojarzy się wielu osobom z zajęciami jeszcze ze szkoły średniej, na których wbijano nam do głowy zasady dynamiki Newtona czy zmuszano do rozwiązywania zadań z równią pochyłą bądź wahadłem. Znacznie mniej osób zdaje sobie sprawę z tego, że z użyciem kilku fundamentalnych praw fizyki można wytłumaczyć większość zjawisk, na co dzień nie kojarzonych z fizyką. Prognozowanie pogody czy szacowanie przepustowości ulic to nic innego jak matematyczne wyznaczanie rozwiązania pewnych fizycznych problemów. Zachowanie rynków finansowych jest bardzo podobne do innych układów złożonych, badanych przez fizyków już od bardzo dawna. Naturalne było więc rozszerzenie zainteresowania specjalistów od fizyki również na ten obszar, bezpośrednio nie związany z ta nauką.

Ekonofizyka jest to nowa dziedzina nauki, która wykorzystuje metody stosowane nagminnie w fizyce do modelowania zjawisk ekonomicznych. Nas najbardziej interesuje to, że ekonofizyka najczęściej stosowana jest do analizy zachowania rynków finansowych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że ilość danych, która dokładnie opisuje zachowanie tych rynków jest na tyle obszerna, że umożliwia wyciąganie wniosków na temat zależności przyczynowo - skutkowych i potwierdzanie tych wniosków odpowiednio wielką populacją przypadków. Jednak ekonofizyka, co podkreślają również autorzy opisywanej książki, różni się znacznie od zwykłej fizyki. Główną różnicą jest sposób i możliwość przeprowadzania doświadczeń. W "zwykłej" fizyce każde dobrze przeprowadzone doświadczenie można powtórzyć i otrzymać w nim niemal identyczny wynik. W ekonofizyce powtarzanie doświadczeń nie jest możliwe. Jakkolwiek mamy zapis bardzo wielu takich doświadczeń, jednak żadne nie zostały przeprowadzone ani w dokładnie takich samych warunkach (inna była sytuacja na rynku), ani również w warunkach idealnych (występują niesymetryczne prowizje, podatki, nierównomierny dostęp do informacji itp. itd.). Dzięki temu zjawiska ekonomiczne analizuje się trochę inaczej niż na przykład profil lotniczy w tunelu aerodynamicznym, mimo że charakter zjawiska może być podobny.

Opisywana EKONOFIZYKA została napisana przez cenionych wykładowców dwóch znanych uniwersytetów. Rosario N. Montegna wykłada na uniwersytecie w Palermo a H. Eugene Stanley pracuje w MIT (jest to ta sama uczelnia, której tak wiele zawdzięcza R. Feynman, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki). W ramach swoich prac naukowych zajmują się oni badaniem dynamicznych układów złożonych i chaotycznych. Ważną częścią prac obu autorów są kwestie związane z tym zagadnieniem. W swojej książce poruszają oni problem skalowania modelu na dwa sposoby. Pierwszy, to niezbyt często poruszany problem sposobu rejestracji upływu czasu. Jeden z rozdziałów poświęcony jest rozważaniom jak mierzyć ceny i czas na rynku. Czy minuta, w którym zawierano transakcje ma takie samo znaczenie jak minuta, w której nie odbyły się żadne transakcje? Druga kwestia związana ze skalą to rozważania o samo podobieństwie przebiegów giełdowych, wynikające z inklinacji chaotycznych.

Poza rozdziałami o skalowaniu przebiegów giełdowych w książce tej znajdziemy informację o błądzeniu przypadkowym, procesach stochastycznych, stacjonarności, korelacjach i turbulencjach. Ponadto jeden rozdział poświęcony został na opis i zastosowanie modeli heteroskedastycznych. Książkę rozpoczyna opis hipotezy rynku efektywnego z punktu widzenia fizyki, włącznie z rozważaniami o problemach związanych ze spełnieniem warunków potrzebnych do zadziałania hipotezy rynku efektywnego. Książka kończy się dwoma rozdziałami poświęconymi opcjom na rynku idealnym i rzeczywistym.

Czemu uważam, że książka jest warta polecenia? Otóż jest chyba jedyną pozycją na rynku polskim, która posiada właściwe wyważenie pomiędzy wiedzą czysto teoretyczną, zapisaną z użyciem wzorów a potoczną wiedzą inwestorów. Każdy zaawansowany podręcznik fizyki mógłby posłużyć za źródło wiedzy zgromadzonej w tej książce. Jednak ilość wzorów i nie zawsze potrzebnych dowodów twierdzeń jest tam na tyle duża, że skutecznie odstrasza niemal każdego inwestora. W opisywanej dziś książce znajdziemy wiele hipotez znanych inwestorom jedynie w sposób opisowy, które są tłumaczone z użyciem metod ilościowych, czyli wzorów. Zaletą książki jest też stosowanie w większości przypadków matematyki na poziomie akceptowalnym nawet przez niezbyt wprawne w tej dziedzinie osoby. Poza tym wszystkie rozważania są prowadzone na rzeczywistych notowaniach giełdowych, a wiele z nich jest rozwiązanych na przykładzie rzeczywistego indeksu giełdowego. Uważam więc, że mogę polecić tą książkę zarówno początkującym jak i zaawansowanym inwestorom, którzy chcieliby wyjść poza najczęściej stosowaną analizę techniczną i zrozumieć, co rzeczywiście dzieje się na giełdzie.

EKONOFIZYKA-wprowadzenie
Rosario N. Mantegna
H. Eugene Stanley
PWN, Warszawa 2001
ISBN 83-01-13524-7